ابزار سنجش خانواده

تهیه کنندگان: ناتان بی اپشتاین ، لارنس ام.بالدوین ،و دوان اس.بیشاب[2]

« ابزار سنجش خانواده » یک پرسشنامۀ 60 سوالی است که برای سنجیدن عملکرد خانواده بنا بر الگوی مک مستر[3] تدوین شده است.این الگو خصوصیات ساختاری ، شغلی و تعاونی خانواده را معین می سازد و شش بعد از عملکرد خانواده را مشخص می کند.این ابعاد از این قرار است: حل مشکل ، ارتباط ، نقشها ، همراهی[4] عاطفی ، آمیزش[5] عاطفی و کنترل رفتار . لذا « ابزار سنجش خانواده » متناسب با این شش بعد ، از شش خرده مقیاس برای سنجیدن آنها ، بعلاوه یک خرده مقیاس هفتم مربوط به عملکرد کلی خانواده تشکیل شده است یک مقیاس درجه بندی بالینی هم وجود دارد که مشاوران و متخصصان بالینی از آن برای سنجیدن عملکرد خانواده استفاده می کنند[6].

هنجارها

 « ابزار سنجش خانواده » بر اساس پاسخهای 503 نفر که 294 نفر از آنها عضو 112 خانواده بودند ساخته شده است. از خانواده های گروه نمونه ،93 خانواده عضوی داشتند که در یک بیمارستان روانی بزرگسالان بستری بوده است. 209 فرد باقی مانده از گروه نمونه را دانشجویان  درس مقدماتی روان شناسی تشکیل می داد . داده های جمعیتی دیگری در اختیار نیست. میانگین و انحراف استاندارد برای نمونه های بالینی وغیر بالینی[7] از این قرار است:

جدول شماره 1

گرچه پرسشنامۀ فعلی 60 سوالی است، اما مطالعات اولیه مبتنی بر یک مقیاس 53 سوالی بود. هفت سوال اضافه شد که نتایج گزارشها نشان می دهد بر اعتبار  خرده مقیاسهایی که سوالها به آنها اضافه شد ، افزوده است .سوالهای خرده مقیاسها در پرسشنامه مشخص شده اند. فرم 53 سوالی این مقیاس توسط نجاریان[8] ، ملانقی[9] و نوروزی[10] در ایران مورد استفاده قرار گرفته است .

اعتبار

  « ابزار سنجش خانواده » با ضرایب آلفای خرده مقیاسهای خود از 72/0 تا 92/0 از همسانی درونی نسبتا خوبی برخوردار است.هیچ گزارش خارجی از اعتبار کلی مقیاس در دست نیست؛ داده های اعتبار باز آزمایی هم در اختیار نیست.ضرایب اعتبار (هماهنگی درونی) و مشخصه های آماری توزیع نمرات 50 دانشجوی ایرانی شرکت کننده در مطالعه مقدماتی در خرده مقیاسهای تشکیل دهندۀ پرسشنامۀ عملکرد خانواده به قرار جدول زیر است[11]:

جدول شماره 2

ضرایب آلفای کل مقیاس و خرده مقیاسهای حل مشکل ، ارتباط ، نقشها ، همراهی عاطفی ، آمیزش عاطفی ، کنترل رفتار و عملکرد کلی در پژوهش امینی[12] (1379) به ترتیب92/0، 61/0 ، 38/0 ، 72/0 ، 64/0 ، 65/0 ، 61/0 و 81/0 گزارش شده است . همین ضرایب آلفا برای کل مقیاس و خرده مقیاسهای آن به ترتیب فوق در پژوهش رضایی[13] (1378) 91/0 ، 66/0 ، 67/0 ، 63/0 ، 42/0 ، 61/0 ، 38/0 و 73/0 گزارش شده است(ص. 85).

روایی

 اگر خرده مقیاس عملکرد کلی را از تجزیه و تحلیلها خارج کنیم ، شش خرده مقیاس دیگر این ابزار نسبتا از استقلال برخوردارند . « ابزار سنجش خانواده » تا حدی دارای روایی همزمان و پیش بین است .این ابزار در

یک مطالعۀ مستقل روی 178 زوج حدودا 60 ساله ، با «مقیاس رضایت زناشویی لاک-والاس» همبستگی متوسط داشت و قدرت  نسبتا خوبی برای پیش بینی نمرات « مقیاس روحیۀ سالمندی فیلادلفیا[14]» نشان

داده است. بعلاوه، این ابزار با قدرت متمایز سازی اعضای خانواده های بالینی و غیر بالینی ، در هر هفت خرده مقیاس خود دارای روایی خوبی برای گروههای شناخته شده است.

نمره گذاری

 به هر سوال 1 تا 4 نمره با استفاده از این کلید داده می شود. قویا موافق = 1 ، موافق = 2 ، مخالف = 3 ، قویا مخالف = 4 . به سوالات (یا عباراتی) که توصیف عملکرد ناسالم اند، یعنی سوالات شمارۀ 1، 4، 5، 7، 8،

9، 13، 14، 15، 17، 19، 21، 22، 23، 25، 28، 31، 33، 34، 35، 37، 39، 41، 42، 44، 45، 47، 48، 51، 52، 53، 54، 58  نمرۀ معکوس داده می شود .نمرات کمتر نشانۀ عملکرد سالمتر است. معدل پاسخ به سوالها که هر یک بین 1 (سالم) تا 4 (ناسالم)می شود،برای بدست آوردن نمرات هفت مقیاس محاسبه می –

گردد. این ابزار کلید و برگ پاسخنامه ای داردکه فرایند نمره گذاری آن و مشخص کردن سوالهای هرخرده مقیاس را نسبتاً آسان می کند.

FAD ( ابزاز سنجش خانواده)

در زیر عباراتی دربارۀ خانواده نوشته شده است . لطفا هر عبارت را با دقت مطالعه نمایید و مشخص کنید که این عبارت تا چه حد توصیف خانواده خود شماست. لازم است پاسخ شما مطابق نظرتان دربارۀ خانوادۀ خود باشد.

برای هرعبارت چهار پاسخ وجود دارد که شما باید پاسخ مورد نظر خود برای هر عبارت را از بین آنها انتخاب کنید. پاسخهای ممکن برای هر عبارت و ارزش عددی آنها از این قرار است :

1= قویا موافقم: اگر احساس می کنید که عبارات خیلی خوب خانوادۀ شما را توصیف می کند ، عدد  1 را برای آن انتخاب کنید.

2= موافقم: اگر احساس می کنید که عبارت در اکثر موارد توصیفی از خانوادۀ شماست، عدد 2 را برای آن انتخاب کنید.

3= مخالفم: اگر احساس می کنید که عبارت در اکثر موارد توصیف خانوادۀ شما نیست ، عدد 3 را برای آن انتخاب کنید.

4= قویا مخالفم: اگر احساس می کنید عبارات ابداً توصیف خانوادۀ شما نیست ، عدد 4 را برای آن انتخاب کنید.

سعی نکنید مدت زیادی به هر عبارت فکر کنید ، بلکه به هر عبارت هرچه سریعترو صادقانه تر پاسخ دهید.اگر برای پاسخ به عبارتی مشکل داشتید، پاسختان اولین واکنش شما نسبت به عبارت باشد. لطفاً به تمام عبارات پاسخ دهید و پاسخ خود را در محلی که در سمت راست شمارۀ هر عبارت معین شده، بنویسید.

……… 1. برنامه ریزی فعالیت های خانوادگی ما دشوار است ، چون ما یکدیگر را به درستی درک نمی کنیم. (ع ك)

………. 2. ما اکثراً مشکلات روزمرۀ خانواده را حل می کنیم.(ح م)

………. 3. وقتی یکی از اعضای خانوادۀ ما ناراحت باشد، بقیه علت آن را می دانند.(ا)

………. 4. وقتی در خانواده ما از کسی کاری خواسته می شود ، باید پیگیر بود تا به انجام برسد. (ن)

………. 5. اگر کسی در خانوادۀ ما دچار مشکل شود، سایرین هم درگیر حل آن می شوند. (ه ع)

……….6. ما در هنگام بحران می توانیم روی حمایت بقیه اعضای خانواده حساب کنیم.(ع ك)

………. 7. هر گاه یک وضعیت اضطراری پیش می آید، نمی دانیم چه بکنیم. (ك ر)

………. 8. گاهی خانه از چیزهای مورد نیاز ما خالی می شود.( ع ك)

………. 9. ما از ابراز مهر و محبت به یکدیگر اکراه داریم. (ه ع)

……….10. ما خواستار آن هستیم که اعضاء به وظایف خانوادگی خود عمل کنند.(ن)

……….11. ما نمی توانیم با یکدیگر دربارۀ احساس غم وغصۀ خود صحبت کنیم.(ع ك)

……….12. معمولا به تصمیمات خود برای حل مشکلات عمل می کنیم. (ح م)

……….13. علاقۀ سایر اعضاء خانواده وقتی به ما جلب می شود که موضوع برای خودشان هم مهم باشد.(آ ع)

……….14. ازگفته های اعضاء خانواده نمی توانیم به احساس آنها پی ببریم. (ا)

……….15. در خانواده ما وظایف خانگی به تساوی تقسیم نمی شود. (ن )

……….16. افراد خانوادۀ ما همان گونه که هستند ،مورد قبول یکدیگرند.(ع ك)

……….17. در خانوادۀ ما به آسانی می توان مقررات خانه را نقض کرد.(ك ر)

……….18. در خانۀ، ما حرف ها بدون کنایه و بی پرده گفته می شود. (ا)

……….19. بعضی از اعضای خانواده ما خونسرد برخورد می کنند. (ه ع)

……….20. ما می دانیم در صورت پیش آمدن شرایط اورژانس چه باید کرد.(ع ك)

……….21. ما از تبادل نظر در مورد ترسها و نگرانیهای خود پرهیز می کنیم.(آ ع)

……….22. برای ما گفتگو در مورد احساسهای لطیف دشوار است.(آ ع)

……….23. ما برای پرداخت هزینه هایمان دردسر داریم. (ن)

……….24. معمولا ما بعد از سعی خانواده برای حل یک مشکل، دربارۀ موفقیت آمیز بودن یا نبودن آن گفتگو می کنیم. (ه م)

……….25. ما بیش از حد به فکر خود هستیم. (آ ع)

……….26. ما می توانیم احساسات خود را به یکدیگر ابراز کنیم. (ع ك)

………. 27. ما دربارۀ رعایت آداب دستشویی و توالت انتظار خاصی از یکدیگر نداریم.(ك ر)

……….28.ما احساس محبت خود نسبت به یکدیگر را نشان نمی دهیم. (ه ع )

……….29. اعضاء خانواده ما مستقیم و بدون واسطه با یکدیگر صحبت می کنند. (ا)

……….30. هر کدام از ما وظایف و مسئولیتهای خاصی برعهده دارد. (ن )

……….31. در خانوادۀ ما احساسهای ناخوشایند زیادی وجود دارد. (ع ك)

……….32. ما برای زدن یا دست بلند کردن روی دیگران، ضابطه داریم. (ك ر)

……….33. ما فقط وقتی با یکدیگر همراه می شویم که منافعی در بین باشد. (آ ع )

……….34. برای کاوش در علایق شخصی اعضای خانواده کم وقت می گذاریم. (ن)

……….35. غالبا منظور خود را به زبان نمی آوریم. (و ع)

……….36. ما احساس می کنیم سایر اعضای خانواده ما را همان گونه که هستیم ، قبول دارند. (ع ك)

……….37. وقتی ما به یکدیگر علاقه نشان می دهیم که بتوانیم شخصاً از آن بهره مند شویم.(آ ع)

……….38. ما اکثر ناراحتی های خانواده را رفع می کنیم. (ح م)

……….39. در خانوادۀ ما مهر و عطوفت در درجۀ دوم اهمیت قرار دارد. (ه م)

……….40. ما در این باره که هر کس چه کارهايی در خانه انجام میدهد،گفتگو می کنیم. (ن)

……….41. تصمیم گیری برای خانوادۀ ما دشوار است. (ع ك)

……….42. اعضای خانوادۀ ما فقط وقتی به یکدیگر علاقه نشان می دهند که خودشان بتوانند از آن بهره مند شوند. (آ ع)

……….43. ما با یکدیگر روراست و بی پرده  هستیم. (ا)

……….44. ما به هیچ معیار و قاعده ای پابند نیستیم. (ك ر)

……….45. در خانوادۀ ما اگر از کسی کاری خواسته شود ، باید به او یاد آوری کرد.(ن)

……….46. ما می توانیم دربارۀ طرز حل کردن مشکلات تصمیم گیری کنیم.(ع ك)

……….47. اگر مقررات خانواده نقض شود ،نمی دانیم چه انتظاراتی باید داشت.(ك ر)

……….48. در خانوادۀ ما هر اتفاقی را می توان انتظار داشت.(ك ر)

……….49. ما مهر و عطوفت خود را نشان می دهیم. (ه ع)

……….50. ما با مشکلاتی که با احساسات اعضای خانواده بازی کند ، برخورد می کنیم . (ه م)

……….51.ما با یکدیگر خوب کنار نمی آییم. (ع ك)

……….52. ما هنگام عصبانیت با یکدیگر صحبت نمی کنیم.(ا)

……….53. ما به طور کلی از وظایف خانگی که بر عهدۀ ما گذاشته می شود ، ناراضی هستیم. (ن)

……….54. ما حتی با وجود حسن نیت، در زندگی یکدیگر خیلی دخالت می کنیم. (آ ع)

……….55. اعضای خانوادۀ ما برای مقابله با شرایط خطرناک ، قوائد خاصی را رعایت می کنند. (ك ر)

……….56. ما به یکدیگر اعتماد و اطمینان داریم.(ع ك)

……….57. ما احساسات ( غم، شادی، خشم و ….) خود را در خانه راحت و آشکار بروز می دهیم. (ه ع)

……….58.رفت و آمد در خانوادۀ ما معقول و منطقی نیست. (ك ر)

……….59. اگر ازعمل یکی از اعضای خانواده خوشمان نیاید ، به او می گوییم. (ا)

……….60. ما به راههای گوناگون حل مشکل فکر می کنیم. (ح م)

[1] . Family Assessment Device (FAD)

[2] . Nathan B.Epstein , Lawrence M.Bldwin, and Duane S.Bishop

[3] .Mac Master Model

[4] .Responsivenss

[5] .Involvement

7. (با توجه به نتایج«تحلیل پرسشها»ی این آزمون در پژوهشهای میر عنایت و رضائی، سوالهای ضعیف اصلاح شد و پرسشنامۀ پیوست فرم نهایی آن است.)

[7] . Nonclinical

1. نجاریان ، ف.(1374).عوامل موثر در کارایی خانواده: بررسی ویژگیهای روان سنجی مقیاس سنجش خانواده- FAD. پایانامه کارشناسی ارشد چاپ نشده. به راهنمایی دکتر باقر ثنائی . گروه مشاوره، دانشگاه آزاد اسلامی ، واحد رودهن.
2. ملانقی،ف.(1377). وضعیت عملکرد خانواده و سلامت روانی زنان در خانواده های چند همسری. پایانامه کارشناسی ارشد چاپ نشده. به راهنمایی دکتر باقر ثنائی . گروه روانشناسی بالینی، دانشگاه آزاد اسلامی ، واحد رودهن.
3. نوروزی، م. (1377). بررسی تاثیر عملکرد خانواده در ابتلأ به اختلال روانی نوجوانان گروه سنی 15 الی 18 سال در شهر تهران. پایانامه کارشناسی ارشد چاپ نشده. به راهنمایی دکتر باقر ثنائی . گروه روانشناسی بالینی، دانشگاه آزاد اسلامی ، واحد رودهن.
4. میر عنایت، ا.(1378) مقایسه سلامت عمومی دانشجویان مجرد و متاهل 30- 20 ساله شهرستان خمینی شهر. به راهنمایی دکتر باقر ثنائی . پایانامه کارشناسی ارشد چاپ نشده. گروه مشاوره، دانشگاه آزاد اسلامی ، واحد رودهن.

1. 1. امینی، فریده(1379). مقایسه عملکرد خانواده در دانش آموزان مستقل و وابسته. پایانامه کارشناسی ارشد چاپ نشده. به راهنمایی دکتر باقر ثنائی . گروه مشاوره، دانشکده روانشناسی و علوم تربیتی، دانشگاه تربیت معلم.
2. رضایی،ن.(1378).بررسی تاثیر کارایی خانوادۀ نسل اول بر کارآیی خانوادۀ نسل بعد. پایانامه کارشناسی ارشد چاپ نشده. به راهنمایی دکتر باقر ثنائی . گروه مشاوره، دانشگاه آزاد اسلامی ، واحد رودهن.
3. Philadelphia Geriatric Morale Scale