بی شک می توان مرحله ی را به عنوان آستانه ی شکل گیری شخصیت فردی از مهمترین مراحل رشد شخصیت دانست.مرحله ای که چه در حیطه ی تجربی و چه در حیطه ی نظری نقطه ای اوجی اساسی برای فرد به حساب می آید .زیرا در همین دوره است که مانند مرحله ای آئینه ای دوران کودکی ،فرد به آگاهی ضروری می رسد که به شناخت وی نسبت به موقعیت اش در جهان اطراف منتج می گردد.علم روان شناسی این شناخت را در اصطلاح هویت یابی2مورد مطالعه قرار می دهد؛اصطلاحی که به مرور یکی از سر فصل های کلان را در علم روان شناسی در بر گرفته است.بدین ترتیب هویت یابی و نوجوانی توانسته اند دو گانه ایی پایدار را در مباحث نظری روان شناسی به خود اختصاص دهند.
واژه ی نوجوانی (معدل واژه ای Adolescence) همان طور که از خاستگاهش3بر می آید به معنای «رشد کردن به سوی رسش» است و مفاهیمی مانند بلوغ و رسش عاطفی،اجتماعی،ذهنی و اخلاقی را در بر می گیرد.دوره ی نوجوانی مرحله ی پیچیده ای از رشد انسان است.که در طی آن نوجوانان،بلوغی4را تجربه می کنند که بر رشد جسمانی،فیزیثولوژیکی و روان شناختی آنان تأثیر می گذارد،تغییرات قابل ملاحظه ای در مفهومی «خود»5صورت می گیرد،«بحران هویت»6را تجربه می کنند،مسائل و مشکلات عاطفی آن ها افزایش مییابد از نظر هوشی به مرحله ی تفکر انتزاعی می رسند و ارتباط آن ها با گروه های همسالان افزایش می یابد (بیانگرد،1384).
پدیده ی نوجوانی ،با این پرسش اساسی همراه است که نوجوان از خود می پرسد:«من کیستم »؟پاسخ این پرسش اساسی که چند سال ادامه خواهد یافت منجر به آگاهی و شناختی حیاتی می شود (هویت یابی).در این دوره انسان با انرژی و حساسیت در برابر باز تاب های محیط و مسئولیت پذیری فردی به دنبال کسب هویت است و باید نقطه اتکابی برای پیوند خود،یا جنس متفاوت و ارزش های فرهنگی و اجتماعی اطراف بیابد(شفرز7،ترجمه ی راسخ،1383).در واقع مشکل وی این است که چه می شود که هیچ فردی نه مانند کسی می شود که قبل از او در این جهان می زیسته و نه مانند کسی خواهد شد که پس از او به این جهان خواهد آمد.نوجوانی که با این پرسش اساسی روبرو است،می داند که به زودی باید مسئولیت زندگی خویش را به عهده بگیرد و از خود می پرسد:باید چگونه زندگی کنم؟چه حرفه ای را انتخاب کنم؟در ارتباط با جنس مخالف و زندگی عادی چه خواهم کرد؟باید با کدام باورها و ارزش ها زندگی کنم؟پاسخ به این پرسش ها آسان نیست و با مقداری تشویش همراه است (لطف آبادی،1384).
«برک»8در سال 2002دوره ی نوجوانی را به سه دوره ی متمایز تقسیم می نماید:
1.اوایل نوجوانی:این دوره 11تا 14سالگی را شامل می شود و در ان فرد از نظر جنسی به رسشض می رسد و سرعت رشد جسمانی زیاد است.
2.اواسط نوجوانی:این دوره 14تا18سالگی را شامل می شود و در ان تغییرات بلوغی کامل می شود
3.اواخر نوجوانی:این دوره 18تا 21سالگی را شامل می شود و در آن فرد نه تنها از نظر ظواهر بلکه از نظر پذیرش نقش های بزرگ سالان وضعیتی مشابه آنان پیدا می کند (شهر آوری،1383).
در طول این سه دوره (از 11سالگی تا 21سالگی )نوجوان همواره حول محور هویت یابی،از سر در گمی هویت به دست یابی هویت واز بحران زدگی به ثبات و آرامش در سیلان و تعلیق است.لازم به ذکر است.اگر چه رشد هویت در مراحل انتهایی نوجوانی ایجاد می شود،اما در طول دوره ی زندگی هم چنان ادامه می یابد (مک کینون9و مارسیا10،2002).
این دوره به دودلیل مهم ترین مرحله در تئوری رشد محسوب می شود:
1.دوره ای گذرا بین دوره ی کودکی و بزرگ سالی است.
2.این زمان یک دوره ی ساختار شخصیتی است مثل «هویت»که به ساختار های قبلی «من»،«خود»و «فراخود»اضافه می شود.{بنابراین در طول دوره ی نوجوانی اصول و نقشه های کوچکی باید دوباره فرمول بندی شود و نوجوانی اولین دوره ای است که در آن همه اجزای لازم برای ساختار شخصیت وجود دارد؛مانند:رشد جنسی:فیزیکی،شناختی و رشد همه ی اصول اخلاقی (مارسیا،2002).}یکی از مهم ترین تئوری های رشد متعلق به اریکسون11است.اریکسون یکی از روان کاوانی است که معمولاًبه «روان شناس خود»معروفند.روان شناسان خود برای فعالیت و کارکرد«EJo»که در فارسی به «خود »ترجمه شده است،اهمیت زیادی قائل اند .اریکسون دوره ی رشد انسان را به هشت مرحله تقسیم می کند که مرحله ی پنجم آن نوجوانی است و بحران اصلی این دوره را «هویتدر برابر سر در گمی نقش می داند {مفهوم هویت در حوزه ی روان شناسی اولین بار توسط این روان شناس مورد بحث قرار گرفت.از جمله خصوصیات بارز نظریه ی اریکسون توجه به حساسیت و اهمیت «هویت خود»در انسان است (شاملو،1382).از نظر اریکسون حل بهینه ی این بحران،هویت معنا دار فردی را ایجاد می کند و احساس «این همانی»4و «پیوستگی»را در شخص بوجود می آورد این امر دستاوردی است مهم که با آن شخص نوجوان گامی ارزشمند به سوی تبدیل شدن به فردی ثمر بخش و خشنود بر می دارد اریکسون معتقد است برای این انسجام بخشی فرد پیش از این که مسئو لیت های زندگی بزرگ سالی را بپذیرد به یک دوره برای تأمل و تفکر نیاز دارد که اگر صورت نگیرد نوجوان نمی تواند هویتی منسجم و یک پارچه پیدا کند و در نتیجه نمی تواند به شغل و مسلکی دست یابد و وارد اجتماع بشود