مهارت های ترسیمی کودکان

مهارت های ترسیمی کودکان، کودکان به دلیل پایین بودن سطح تفکر انتزاعی، قادر به بیان هیجانات و احساس خود نیستند. سرکوب و عدم مهارت در بیان احساسات به ویژه از نوع منفی آن بهداشت روانی کودکان را به مخاطره می اندازد. از این رو پیدا کردن راهی که کودک را قادر نماید به شیوه ای غیر از بیان کلامی هیجانات، احساسات و مشکلات خود را بروز دهد، کاملا ضروری به نظر میرسد.

بازی ابزاری است که کودک به کمک آن خود را معرفی می کند و وسیله ی مناسبی جهت تخلیه هیجانات و ابراز خود می باشد. باتوجه به این موضوع، هرگاه زبان کلامی برای ابراز افکار و احساسات کودکان کفایت نکند، روانشناسان کودک از بازی درمانی برای کمک به کودکان استفاده می کنند.

پیش از این نیز در مقاله درمان افسردگی کودکان به نقش بازی در درمان ﻣﺸﮑﻼت روان ﺷﻨﺎﺧﺘﯽ مانند افسردگی در کودکان پرداخته ایم. در این مقاله به شکل مفصل تری بازی درمانی را برسی میکنیم.

بازی درمانی در کودکان چه اصولی دارد

بازی درمانگر در بازی درمانی باید به توسعه یک رابطه گرم و دوستانه با کودک بپردازد. این رابطه اهمیت شایان توجهی بر مؤثر بودن این روش خواهد شد. شاید یک روانشناس کودک ناچار شود برای ایجاد چنین رابطه‌ای ویژگی‌هایی را در موقعیت بازی بپذیرد و روانشناس کودک پذیرش بدون قید و شرط از کودک را داشته باشد. به عبارتی، کودک بدون در نظر گرفتن ویژگی‌های خوب و بدی که دارد یا کارهای خوب و بدی که انجام می دهد. به طور کامل از جانب متخصص مورد پذیرش قرار می گیرد.

متاسفانه والدین معمولاً رفتار برعکسی نشان می دهند. برای مثال به کودک گفته می شود. که چون این کار بد را انجام دادی دیگر دوستت ندارم، گفتن چنین مطالبی به کودک یا ایجاد شرایطی که چنین پیغامی را به کودک برساند، در کودک احساس پذیرش بدون قید و شرط را خدشه‌دار می‌سازد.

باید شرایط و موقعیتی حاکی از احساس آزادی برای کودک بوجود بیاید. بازی درمانگر این کار را با کنار گذاشتن روش‌های محدود کننده سخت گیرانه انجام می‌دهد. تا کودک احساس آزادی کند. این آزادی، آزادی در عمل و رفتار و همچنین آزادی در بیان احساس را شامل می‌شود.

اصول بازی درمانی کودکان

انواع روشهای اجرای بازی درمانی در کودکان
بازی درمانی را می توان به روشهای مختلفی انجام داد. انتخاب روش بازی درمانی، به تشخیص روانشناس کودک باز می گردد. انواع روشهای بازی درمانی به صورت زیر است:

بازی درمانی انفرادی: به علت داخل نشدن عناصر انتقاد و تشویق در محیط درمان، درمان فردی به مراتب آسانتر و کاراتر از درمان گروهی است. هر چند بنا به تشخیص روانشناس کودک ، ممکن است درمان گروهی مناسب تر باشد.
بازی درمانی گروهی: در بازی درمانی گروهی، ترجیحاً دختر و پسر را از هم جدا می کنند.

در ضمن اصل بازتاب احساسات و نقطه نظرهای کودک با دقت بیشتری باید حفظ شود تا کودک احساس نکند. با سایر بچه های گروه مقایسه می شود؛ چه لفظ تحسین و چه لفظ انتقاد چنین احساسی را در کودک ایجاد می کند. در واقع ، مهم ترین کار یک روانشناس کودک در بازی درمانی گروهی، رعایت عدالت و توجه دقیق به رفتارهای هر کودک است.

بازی درمانی گروهی از لحاظ اینکه حضور کودکان دیگر در اتاق، تنشهای درونی کودک را کاهش می دهد. و نسبت به درمانگر واکنش طبیعی تر خواهد داشت، ممکن است موثرتر باشد.

عوامل موثر بر انتخاب روش بازی درمانی

جنسیت کودک
درجه خلاقیت و توانمندی او
شرایط فرهنگی خانواده و ارزش های آن ها
محل زندگی
فضای بازی در خانه
میزان رشد جسمی و فکری کودک

در این روش بازی درمانی به کودک تعدادی اسباب بازی محدود داده می شود. و درمانگر همزمان بازی با کودک او را به سمت یک سناریو خاص سوق می دهد. برای مثال کودکی که برادر یا خواهر تازه متولد شده دارد و با او دچار مشکلی است. بازی مار پله یا فوتبال مناسب او نیست، بهتر است او با کودک خیالی خود بازی کند و در آن بازی کنش و واکنش های کودک سنجیده می شود.

درمان گر شروع به محبت بیش از حد به نوزاد خیالی می کند تا از این طریق حس حسادت کودک را برانگیخته کند یا از طریق اولویت دادن به نوزاد در تمامی مراحل بازی سعی می کند رفتار متقابل کودک را با فرزند تازه متولد شده بسنجد.

بازی درمانی غیرفعال (Stimulus situation)

در این بازی درمانی هیچ سناریو از پیش تعیین شده ای نیست. بازی درمانگر با مشخص کردن حیطه محدودی سعی می کند. خود را در اختیار کودک قرار داده تا کودک درباره سناریوی این بازی نظر بدهد از این طریق کودک می تواند به تخیل خود جامع عمل بپوشاند و آن را بهبود بدهد.

با توجه به اینکه اسم این روش بازی درمانی غیرفعال است اما کودک و تخیل او حضور فعالی در این سناریو دارند.

حس مفید بودن یکی از مهم ترین احساساتی است. که کودک می تواند از بازی درمانگر خود در این وضعیت دریافت کند.

کودک در بازی درمانی احساسات خود را بیش از پیش می شناسد. احساساتی که خیلی از افراد شاید تا سنین میانسالی شناخت درستی از آن ها نداشته باشند.

براساس نظر فروید کودک با تکرار به کمال می رسد در روش بازی درمانی کودک پیاپی درگیر تکرار احساسات خود است. و با شناخت هریک از آن ها و کنترلشان در موقعیت های مختلف به مهارت های مورد نیاز می رسد.

تفسیر نقاشی کودکان

نقاشی کشیدن کودکان فرآیندی طبیعی بوده که همراه با لذت انجام می ‎شود.

این نقاشی ها به منظور بیان احساسات کودکان انجام می ‎شوند زیرا آن ها قادر به بیان احساسات مختلف خود از طریق صحبت کردن نیستند. آن ها ترس ها، شادی ها  رویا ها، امید ها و کابوس های خود را با نقاشی کشیدن بیان می ‎کنند. و همچنین دیدگاه خود نسبت به جهان پیرامون شان را به این طریق به شما نشان می ‎دهند.

نقاشی یک راه برقراری ارتباط است و آثار هنری کودکان نمایانگر شخصیت آن ها است. به طوری که با بررسی آن ها خواهید توانست اطلاعات دقیقی در مورد کودک خردسال خود به دست آورید.

همه والدین خاستار یافتن معانی مختلفی از نقاشی های فرزند خود هستند و گاهی اوقات نقاشی ها، فقط نقاشی هستند، بدون هیچ گونه معنی خاصی اما گاهی اوقات نقاشی کودکان دارای معانی مختلف و عمیق تری درباره شخصیت کودکان است.

معانی اشکال مختلف ترسیم شده توسط کودک

وجود یک خورشید در مرکز صفحه با یک لبخند نشان دهنده کودکی مرتب، خوشحال و راضی است.

چنانچه در نمناک عنوان شده است کودکان معمولا در نقاشی های خود اعضای خانواده شان را نزدیک به هم ترسیم می ‎کنند و معمولا شخصی را در کنار خود ترسیم می‎ کنند که از علاقه بیشتری به او برخوردارند.

هرچه نقاشی کودک دارای جزئیات بیشتری باشد، نشان دهنده شناخت بهتر او از محیط پیرامون خود است . کودکان جزئیات امور را مشاهده و تفسیر می ‎کنند و تفاوت های ظاهری افراد را درک می ‎کنند.

تفسیر نقاشی کودک

اگر کودک در نقاشی، خود را به تنهایی به تصویر کشیده باشد. نشان دهنده آن است که احساس تنهایی می کند.

کودکانی که به تازگی ضرر و زیان جانی و مالی تجربه کرده اند. معمولا در نقاشی های خود زمین را شکاف دار ترسیم می ‎کنند.

نقاشی ابر و باران نشان دهنده آن است که کودک دارای احساس اضطراب و نگرانی است؛ به ویژه اگر خود را به تنهایی در زیر ابر نقاشی کرده باشد.

معمولا همه کودکان درنقاشی های خود خانه را ترسیم می ‎کنند. که کشیدن پنجره های متعدد برای خانه مورد نظر نشان دهنده آن است که کودک خواهان آگاهی دادن به مردم در رابطه با اتفاقاتی که در منزل رخ می ‎دهد است. و کشیدن درهای باز برای منزل نشان دهنده استقبال کودک از مهمان است و همچنین کشیدن قسمتی برای پیاده روی نشان دهنده تمایل کودک به تمایلات اجتماعی است.

معانی کشیدن نقاشی عصبانی توسط کودکان

کودکی که افراد و به ویژه اعضای خانواده خود را در نقاشی هایش عصبانی ترسیم می ‎کند. احتمالا دچار آسیب های عاطفی شده است و همچنین این امر می ‎تواند به معنی قرار گیری کودک در معرض فیلم ها و بازی های خشونت آمیز نیز باشد. اما با این وجود، اگر فرزندتان به طور مدام افراد را در نقاشی های خود به صورت عصبانی ترسیم می‎ کند. بهتر است به یک روانشناس مراجعه کرده و از او در این زمینه راهنمایی بخواهید.

سایر شاخص های نشان دهنده مشکلات عاطفی در کودکان شامل ترسیم افراد بسیار بزرگ تر از اشکال دیگر موجود در نقاشی ها است.

کشیدن اشکال با خطوط ناقص و نا متقاطع نشان دهنده عدم اعتماد به نفس و یا عدم وجود احساس امنیت در کودک است. که این کودکان نیازمند تشویق بیشتر در فعالیت های روزمره خود هستند. در صورتی که این نقاشی ها تا مدت ها ادامه پیدا کند. بهتر است سلامتی روحی کودک توسط روانشناس ارزیابی شود.

چگونه می‌توان نقاشی‌های کودکان خود را تحسین کرد

یادگیری تفسیر و رمزگشایی نقاشی‌های کودکان می‌تواند برای شما به عنوان والدین بسیار مفید باشد. با این حال سعی کنید این فعالیت خلاقانه را نیز تشویق کنید.

تجربیات هنری به کودکان کمک می‌کند تا استقلال را در محدوده‌ای توسعه دهند و به آنها این فرصت را می‌دهد. تا ایده‌های خود را روی کاغذ یا قالب‌های دیگر نشان دهند. از همه مهمتر، بیان خلاقانه به کودکان اجازه می‌دهد تا جادوی تخیلات خود را، یعنی همان چیزی که کودک است، درگیر کنند.

در این بخش برخی از کارهایی که می‌توانید برای ترغیب کودک خود به نقاشی بیشتر انجام دهید، لیست شده است:

هنر را به عنوان بخشی منظم از زمان بازی در آورید. به آنها ظروف مختلف نقاشی مانند مداد رنگی، مداد ضخیم و نشانگرهای قابل شستشو را ارائه دهید. کیسه‌های کاغذی را بردارید تا روی آن کشیده شود. اگر کاغذ را روی میز بچسبانید، به کودکان کم سن کمک می‌کند تا در حین کشیدن حرکت نکنند.
نیازی به دستورالعمل نیست. به کودک خود اجازه دهید آزمایش کند. و خلاقیت خود را به روش خود کشف و بیان کند. این کودک مستقل نیاز به احساس اعتماد به نفس، شایستگی و زیرکی دارد.
به روند کار توجه کنید، نه فقط به محصول. به جای این که فقط از موفقیت فرزندتان تعریف کنید. در روند طراحی آنها شرکت کنید. به او کمک کنید تا چیزهای پیچیده‌تری را ترسیم کند یا رنگ‌های مناسب را برای خانه درختی با هم انتخاب کند.
از هنر برای کمک به کودک در ابراز احساسات شدید استفاده کنید. اگر کودک شما احساس عصبانیت می‌کند. با کشیدن یک تصویر بسیار عصبانی به او کمک کنید تا چنین احساساتی را ابراز کند.

نقاشی کودکان چه چیزی را نشان می دهد

بسیاری از احساسات را می توان از نقاشی های کودک فهمید، اما ممکن است معنای آن به طور کامل منتقل نشود. با این حال، نکاتی وجود دارد. که محققان دریافته اند که ممکن است آنچه کودک واقعاً احساس می کند را نشان دهد.

نقاشی های دقیق و مرتب ممکن است کودکی را که احساس نیاز به تلاش زیاد دارد نشان دهد.
تصاویر جسورانه، به خصوص اگر در کنار هم باشند. می تواند نشانه استرس، احساسات شدید، عزم یا عصبانیت باشد، در حالی که علائم نرم تر ماهیت ملایمی را نشان می دهد.

افسردگی در کودکان و نوجوانان

افسردگی در کودکان و نوجوانان و تشخیص دلیل آن قدری مشکل است. گاهی استرس اطفال یا از دست دادن یکی از عزیزانِ کودک در ایجاد افسردگی نقش دارد. شاید به همین دلیل بیشتر شاهد افسردگی کودکان طلاق هستیم.

خشونت، زورگویی و صرف وقت بیش از حد در شبکه‌های اجتماعی دیجیتال می‌تواند با افسردگی همراه باشد.

افسردگی ممکن است ریشه‌های ژنتیکی و ارثی هم داشته باشد. ابتلا به سایر مشکلات ذهنی مانند مشکلات یادگیری، اختلالات اضطرابی یا رفتاری، کودکان و نوجوانان را بیشتر در معرض ابتلا به افسردگی قرار می‌دهد.

نقش والدین در تشخیص افسردگی کودکان و نوجوانان

گاهی ما والدین اصلا به افسردگی در سنین پایین فکر نمی‌کنیم. گاهی هم مطمئن نیستیم که حالت فرزندمان ناشی از افسردگی است.

اگر شک داریم که شاید فرزندمان دچار افسردگی است باید ارتباط خود را با او بیشتر کنیم. باید از او بپرسیم چه احساساتی را تجربه می‌کند یا چه چیزهایی او را آزار می‌دهند.

به طور معمول وقتی چنین پرسش‌هایی به طور مستقیم از فرزندمان پرسیده می‌شود، در برخی موارد شاید بشنویم که شاد نیست یا غمگین است. گاهی شاید پاسخ آن‌ها حاکی از علاقه به آسیب به خود، علاقه به مرگ یا تفکرات خودکشی باشد.

چنین پاسخ‌هایی را باید کاملا جدی بگیریم؛ زیرا احتمال آسیب به خود در افسردگی نوجوانان بسیار زیاد است.

یکی دیگر از راه‌های تشخیص افسردگی فرزندان، مشورت با یک روانپزشک کودک و نوجوان یا روانشناس است. در مراجعه به این افراد متخصص، به طور معمول فرزندمان باید پرسشنامه افسردگی نوجوانان را پاسخ دهد.

برای تشخیص افسردگی کودکان دبستانی می‌توان از آموزگاران مدرسه هم کمک گرفت.

نشانه‌های بیرونی افسردگی کودکان به‌ این‌صورت است:

خشم و کج‌خلقی؛
احساس مستمر ناراحتی و ناامیدی؛
انزوای اجتماعی؛
افزایش حساسیت نسبت به طردشدن؛
تغییر و اختلال در اشتها به شکل کاهش یا افزایش؛
تغییر و اختلال در خواب به شکل کم‌خوابی یا خواب زیاد؛
طغیان کلامی یا فریاد و گریه؛
مشکل در تمرکز؛
خستگی و کاهش انرژی؛
دردهای بدنی (مانند شکم‌درد و سردرد) که با درمان‌ها متوالی بهبود نمی‌یابد؛
کاهش توانایی برای انجام فعالیت‌ در خانه یا با دوستان در بازی‌ها و …؛
احساس گناه و بی‌ارزش‌بودن؛
ضعف در تفکر یا تمرکز؛
فکر‌کردن درباره مرگ و خودکشی.

این نشانه‌ها در تمام کودکان یکسان نیست. درواقع نشانه‌های افسردگی کودکان در شرایط مختلف و زمان‌های گوناگون به شکل‌های متنوعی خود را نشان می‌دهند. با این‌وجود بعضی از کودکان با وجود افسردگی به شکلی معقول رفتار می‌کنند و نشانه‌های بیرونی مذکور را ندارند، اما بیشتر کودکان ضمن تجربه افسردگی تغییرات محسوسی در عملکرد تحصیلی، فعالیت‌های اجتماعی، علایق و حتی ظاهرشان ایجاد می‌شود.

اگرچه در سنین زیر ۱۲ سال موضوع خودکشی در کودکان مسئله‌ای نادر است، ولی امکان گرایش به خودکشی در این سن نیز وجود دارد. تمایل بیشتر به خودکشی در هنگامی که آنها عصبانی یا ناراحت هستند، وجود دارد. میل به اقدام به خودکشی در دخترها بیشتر دیده می‌شود، درحالی‌که پسرها تمایل بیشتری دارند که در اثر این اقدام کشته شوند. نوجوانانی که سابقه‌ی خشونت، مصرف مواد و الکل یا سوء‌استفاده‌های جنسی و فیزیکی در خانواده‌هایشان وجود داشته باشد، بیشتر درمعرض این خطر هستند و ممکن است اقدام به خودکشی کنند.

چگونه می توان مشخص کرد که یک کودک دچار افسردگی شده است

علایم افسردگی در کودکان متفاوتند. افسردگی در کودکان معمولا تشخیص داده نشده و در نتیجه درمان نمی شود؛ چرا که علایم آن معمولا به عنوان احساسات طبیعی و تغییرات روانی همگام با رشد، تلقی می شود. مطالعات اولیه ی پزشکی بر روی افسردگی«پنهان» تمرکز کرده اند؛ که در آن، افسردگی کودک خود را در قالب رفتارها یا فعالیت های خشن نشان می دهد. با اینکه علایم مذکور در کودکان کم سن و سال تر رخ می دهند، با این حال در بسیاری از کودکان همانند بالغین مبتلا به افسردگی، کاهش سطح خلق و خو دیده می شود. علایم اولیه ی افسردگی حول محور غم، احساس ناامیدی و تغییرات خلقی قرار گرفته اند.

درمان افسردگی کودکان و نوجوانان

درمان‌های موثری برای افسردگی کودکان و نوجوانان وجود دارد. درمان‌ غیردارویی ممکن است شامل یک یا چند مورد زیر باشد:

• روان‌ درمانی (درمان از راه صحبت کردن و مشاوره)
• ملاقات با همه اعضای خانواده
• تماس روانشناس با مدرسه و صحبت با معلم فرزندمان، با کسب اجازه از ما به عنوان والدین
  دو نوع روان‌درمانی بیشترین تاثیر را در درمان افسردگی کودکان و نوجوانان دارند:
• درمان رفتاری شناختی
• روان‌درمانی بین‌فردی، که در آن تلاش می‌شود مهارت‌های ارتباطات بین‌فردی و مشارکت جمعی با هدف کاهش استرس به نوجوان، آموزش داده شود.

ممکن است روانپزشک برای درمان افسردگی کودکان و نوجوانان، داروی ضدافسردگی هم تجویز کند.

جهت درمان افسردگی کودکان و نوجوانان در کلینیک ندای آرامش روان در تهران می توانید از طریق تلفنی و حضوری با ما در ارتباط باشید.