اختلال تجزیه ای

فراموشی تجزیه ای یکی از انواع اختلالات تجزیه ای

ویژگی اساسی فراموشی تجزیه ای، ناتوانی در به‌یاد آوردن اطلاعات مهم شخصی است. معمولاً اطلاعات فراموش شده

ماهیت آسیب‌زا یا تنش‌زا دارند و فراموشی بیش از حدی است که با فراموشکاری طبیعی قابل توجیه باشد.

فراموشی تجزیه ای تقریباً در 2 تا 6 درصد جمعیت عمومی گزارش شده است. تفاوتی در میزان بروز زنان و مردان دیده نشده است.

موارد این اختلال عموماً در اواخر نوجوانی و بزرگسالی گزارش شده‌اند. ارزیابی فراموشی تجزیه ای به‌خصوص در کودکان پیش از سن نوجوانی دشوار است زیرا توانایی ‌آن‌ها برای توصیف تجربیات ذهنی محدود است.

در بسیاری از موارد فراموشی تجزیه ای حاد، محیط روانی اجتماعی که فراموشی در آن شکل گرفته به‌شدت متعارض است و بیمار هیجانات غیرقابل تحمل شرم، گناه، یأس‌، غضب و درماندگی را تجربه کرده است.

این هیجانات اغلب حاصل تعارض‌های مربوط به تکانه‌ها یا امیال غیرقابل قبول نظیر رفتارهای اجباری خشونت‌آمیز، انتحاری یا جنسی شدید است. تجربیات آسیب‌زا مانند سوءرفتار جنسی یا جسمی می‌تواند سبب بروز این اختلال شود. در برخی موارد آسیب‌بر اثر خیانت توسط یک فرد مورداعتماد و مورد نیاز ایجاد می‌شود (آسیب خیانت).

تشخیص و خصوصیات بالینی

شکل کلاسیک

اختلال کلاسیک یک ‌آشفتگی بالینی پرآب و تاب و چشم‌گیر است که اغلب سبب می‌شود بیمار اختصاصاً به‌دلیل علائم مرتبط با اختلال تجزیه ای سریعاً مورد توجه بالینی قرار گیرد.
اغلب این حالت در کسانی دیده می‌شود که ضربه و ‌آسیب حاد و شدیدی را متحمل شده‌اند.

البته شکل کلاسیک اختلال در بافتار تعارض عمیق درون روانی یا استرس هیجانی شدید نیز شایع است.

بیماران ممکن است با علائم همزمان شبیه جسمی یا تبدیلی، تغییر سطح هوشیاری، گسست از خویشتن، گسست واقعیت، حالات خلسه، پسرفت سنی خودبه‌خود و حتی فراموشی تجزیه ای پیش‌گستر مراجعه کنند.

افسردگی و افکار خودکشی در بسیاری از موارد گزارش شده است. در این بیماران نمای شخصیتی یا سابقه پیشایند واحدی گزارش نمی‌شود، هرچند دیده شده سابقه شخصی یا خانوادگی علائم شبه جسمی یا تجزیه ای افراد را نسبت به بروز فراموشی حاد در جریان شرایط آسیب‌زا مستعد می‌کند.

بسیاری از این بیماران در کودکی یا بزرگسالی سوابقی از تجربه سوءرفتار یا آسیب داشته‌اند. در مواردی که در دوران جنگ بروز می‌کنند (مانند موارد PTSD مرتبط با جنگ) مهمترین متغییر در بروز علائم تجزیه ای شدت درگیری‌های جنگی است.

شکل غیرکلاسیک

این بیماران اغلب به‌دلیل علائم مختلفی نظیر افسردگی یا نوسان خلق، سوءمصرف مواد و آشفتگی‌های خواب، علائم شبه جسمی، اضطراب و وحشت‌زدگی (پانیک)‌، اعمال و تکانه‌‌های خودکشی یا خودزنی، انفجارهای خشم، مشکلات خوردن و مشکلات بین فردی مراجعه می‌کنند.

در این بیماران رفتار خشن و خودزنی نیز ممکن است با فراموشی همراه باشد. فراموشی ممکن است نسبت به دوره‌های فلش بک (تجربه مجدد رفتاری مرتبط با سانحه) نیز وجود داشته باشد.

تشخیص افتراقی اختلال فراموش کاری تجزیه ای

فراموش‌کاری معمولی و فراموشی غیرمرضی

فراموش‌کاری معمولی پدیده‌ای خوش‌خیم است که ربطی به رویدادهای پراسترس ندارد.

«وسعت فراموشی فراتر از آن است که با فراموش‌کاری عادی توجیه شود». گذشته از این، انواعی از فراموشی‌های غیرمرضی توصیف شده‌اند مانند فراموشی خواب و رؤیا و فراموشی در جریان هیپنوتیزم.

دمانس (زوال ذهن)، دلیریوم و اختلالات نسیانی عضوی

در بیماران دچار زوال ذهن (دمانس)، اختلالات نسیانی عضوی و روان‌ آشفتگی (دلیریوم) نقصان حافظه در مورد اطلاعات شخصی در بستری از مجموعه وسیع‌تر مشکلات شناختی،‌ زبانی، توجهی، رفتاری و حافظه قرار دارد.
در این موارد فراموش کردن هویت شخصی معمولاً بدون شواهدی از اختلال بارز در بسیاری حوزه‌های عملکردشناختی دیده نمی‌شود.

علل اختلالات نسیانی عضوی عبارتند از:

روان‌پریشی کورساکوف

سکته مغزی (CVA)

متعاقب عمل جراحی

فراموشی متعاقب عفونت

فراموشی آ‌نوکسیک و فراموشی یکپارچه گذرا.

اختلالات تجزیه ای

درمان با تشنج الکتریکی (ECT) نیز ممکن است سبب فراموشی موقت بارز و در برخی موارد مشکلات پایدار حافظه شود. اما در این موارد نقصان حافظه درمورد تجربیات زندگی شخصی ارتباطی با تجربیات

آسیب‌زا و توان‌کاه ندارد و انواع بسیار متفاوتی از تجربیات شخصی و به‌خصوص حوادث درست قبل و در جریان درمان ECT را دربرمی‌گیرد.

فراموشی متعاقب سانحه (پس آ‌سیبی)

درفراموشی پس‌آسیبی ناشی از جراحت مغز معمولاً سابقه‌ای از آسیب جسمی واضح، دوره‌ای از فراموشی یا بیهوشی و یا هردوی آن‌ها وجود دارد و شواهد بالینی عینی جراحت مغز دیده می‌شود.

اختلالات تشنجی

در اکثر موارد تشنج، نمای بالینی با فراموشی تجزیه ای تفاوت چشم‌گیری دارد و حملات واضح تشنج و اثرات بعدی آن‌ها دیده می‌شود. بیماران دچار تشنج کاذب شبه‌صرعی نیز ممکن است دچار علائم تجزیه ای نظیر فراموشی باشند، این بیماران سابقه‌ای از آسیب روان‌شناختی پیشایند دارند.

به‌ندرت بیماران دچار تشنج‌های پارسیل مکعب راجعه با رفتار غریب مستمر، مشکلات حافظه، تحریک‌پذیری یا رفتار خشونت‌آمیز مراجعه می‌کنند که سبب می‌شود تشخیص افتراقی دشوار شود. در برخی از این موارد تشخیص قطعی فقط از طریق تله‌متری یا پایش الکتروآ‌نسفالوگرافیک سرپایی (EEG سرپایی) امکان‌پذیر می‌شود.

اختلالات هویت تجزیه ای یکی دیگر از اختلالات تجزیه ای

بیماران دچار اختلال هویت تجزیه ای ممکن است با انواع حاد فراموشی و گریزهای تجزیه ای مراجعه کنند. اما این بیماران دارای تعداد زیادی از علائم هستند که فقط بخشی از ‌آن‌ها در فراموشی تجزیه ای دیده می‌شود.

اکثر بیماران دچار اختلال هویت تجزیه ای و بیماران دچار اختلال تجزیه ای نامعین (NOS) با خصائص اختلال هویت تجزیه ای، انواع متعددی از فراموشی‌های پیچیده را گزارش می‌کنند‌، ازجمله فراموشی‌های مقطعی راجعه (recurrentblackouts)، دوره‌های گریز، دوره‌های تسخیر غیرقابل توضیح و نوسان سطح مهارت، عادات و دانش.

اختلال استرس حاد، اختلال استرس پس از سانحه اختلالات شبه جسمی

اکثر انواع فراموشی‌های تجزیه ای را می‌توان بخشی از گروه اختلالات طیف ‌آسیب (تروما) دانست که این گروه عبارتند از:
اختلال استرس حاد‌

PTSD و اختلال جسمانی‌سازی. با مراجعه به قسمت مقالات سایت میتوانید درباره ی اختلال PTSD مطالعه بفرمایید

بسیاری از بیماران دچار فراموشی تجزیه ای واجد همه ملاک‌ها یا بخشی از ملاک‌های اختلال استرس حاد‌، PTSD یا اختلال جسمانی‌سازی یا تلفیقی از این اختلالات هستند.

فراموشی جزو ملاک‌های همه این اختلالات است.

تمارض و فراموشی ساختگی

هیچ راه قطعی برای افتراق فراموشی تجزیه ای از فراموشی ساختگی یا تمارض وجود ندارد.

افراد متمارض حتی درجریان هیپنوتیزم یا مصاحبه به‌کمک باربینوات فریب‌کاری خود را ادامه می‌دهند. بیماری که به روان‌پزشک مراجعه کرده و درخواست اصلی‌اش بازیافت خاطرات واپس‌زده شده است،‌

به احتمال زیاد دچار اختلال ساختگی است و یا تحت عوامل تلقینی قرار گرفته است.

اکثر این افراد دربرابر پرسش‌های دقیق فراموشی واقعی را توصیف نمی‌کنند، بلکه اغلب برای توجیه ناشادی یا زندگی مختل خود به سوءرفتار دوران کودکی متوسل می‌شوند.

اختلال هویت تجزیه ای تمارضی، تقلیدی و ساختگی

نشانگرهای اختلال هویت تجزیه ای تقلیدی یا کاذب شامل همان‌هایی است که در سایر نماهای تمارض یا ساختگی دیده می‌شود.
این نشانگرها عبارتند از:

اغراق در علائم

دروغ‌گویی

استفاده از علائم برای توجیه رفتار ضداجتماعی (مانند فراموشی صرفاً درمورد رفتارهای ناشایست)

تقویت علائم وقتی فرد زیر نظر دیگران است

امتناع از تماس با اطرافیان‌

مشکلات قانونی و دروغ‌پردازی خیالی

بیماران دچار اختلال هویت تجزیه ای واقعی معمولاً براثر علائمشان و سابقه ‌آسیب و تروما سردرگم، شرمسار، دچار تعارض و ناراحت هستند. اما در موارد کاذب، فرد اغلب درمورد اختلال خود ملال و ناراحتی چندانی نشان نمی‌دهد.

سیر و پیش‌‌آگهی

درمورد سیر طبیعی اختلال هویت تجزیه ای درمان نشده چیز زیادی نمی‌دانیم. تصور می‌شود برخی از بیماران درمان نشده همچنان به روابط مبتنی بر سوءرفتار یا ماندن در خرده فرهنگ‌های خشن یا هردو ادامه می‌دهند که این ممکن است منجر به ‌آسیب دیدن فرزندانشان شده و امکان انتقال خانوادگی اختلال را فراهم سازد.

بسیاری از صاحب‌نظران معتقدند درصدی از بیماران تشخیص داده نشده یا درمان نشده براثر خودکشی یا در نتیجه رفتارهای خطرجویانه خود فوت می‌کنند.

در بیماران دچار اختلالات همزمان عضوی، روان‌پریشانه (غیر از روان‌پریشی کاذب اختلال هویت تجزیه ای) و بیماری‌های طبی شدید، پیش‌‌آگهی بدتر است.

اختلالات مقاوم خوردن و سوءمصرف مواد نیز با پیش‌آگهی نامساعدی همراهند. سایر عوامل حاکی از ‌پیش‌‌آگهی نامساعد عبارتند از: خصوصیات چشم‌گیر شخصیت ضداجتماعی، فعالیت‌های محرمانه‌ی ادامه د‌ار، ادامه ارتکاب سوءرفتار و تداوم قربانی شدن در حال حاضر‌ همراه با امتناع از ترک روابط مبتنی بر سوءرفتار.

آسیب‌های مکرر در بزرگسالی همراه با دوره‌های راجعه اختلال استرس حاد می‌تواند سیر بالینی را شدیداً عارضه‌دار و بغرنج کند.

اختلالات تجزیه ای

درمان

باتوجه به نادر بودن این اختلال‌، هیچ مطالعه درمانی سیستماتیکی انجام نشده است. در اکثر گزارش‌های موردی بیماران بستری بوده و محیط حمایتی و محافظتی برایشان فراهم شده است.
در برخی موارد گزارش شده دوزهای کم داروهای ضدروان‌پریشی مفید بوده است.

مواجهه یا تفسیر پاسخ‌های تقریبی بیمار سازنده نیست، اما کاوش عوامل فشار احتمالی مفید است.

هیپنوتیزم و مصاحبه ‌آموباربیتال با موفقیت به‌کار رفته و به بیماران کمک کرده عوامل فشارزای زمینه‌ای ماقبل بروز سندروم را ‌آشکار کرده و سبب توقف علائم گانسر شده است.
معمولاً ظرف چند روز فرد به سطح کارکرد طبیعی خود بازمی‌گردد، هرچند این روند در برخی موارد ممکن است چند ماه یا بیشتر طول بکشد. فرد مبتلا پس از بهبودی معمولاً دوره بروز سندروم را فراموش می‌کند