وسواس فکری در کودکان – راه های درمانی وسواس فکری در کودکان

وسواس فکری در کودکان، از جمله اختلالات اضطرابی می باشد که در وجود بسیاری از کودکان بروز پیدا می کند. این نوع اختلال در کودکان به صورت ترس، احساسات و افکار ناخواسته، به انضمام رفتارهای اجباری به چشم می خورد.

این نوع اختلال، به شکل قابل توجهی کارکرد و عملکرد روزانه کودک را تحت شعاع قرار داده و در روند رشد او تاثیرات نامطلوبی از خود برجای گذاشته و مشکلات زیادی را ایجاد می سازد. از آنجایی که بروز این نوع اختلال در کودکان نمایانگر وجود اضطرابی پنهان در نهان آنها می باشد، به همین جهت، وسواس فکری در کودکان باید کاملاً جدی گرفته شود.

در این زمینه نقش والدین نیز بسیار پر رنگ و برجسته نمود پیدا می کند. چراکه کودکان از ماهیت رفتاری اجباری و افکار وسواسی خود آگاهی نداشته و در بیان و ابراز هیجانات و احساسات با مشکل روبرو می گردند. بر همین اساس، لازم است که والدین از نشانه های وسواس فکری در کودکان، آگاهی داشته تا بتوانند مداخلات درمانی کودک را در اسرع وقت شروع نمایند.

شایان ذکر است که تردیدها و نگرانی هایی که متأثر از اختلال وسواس فکری در کودکان بروز پیدا می کند، در اغلب موارد پایان ناپذیر بوده و والدین هم نمی توانند از بروز این نگرانی ها جلوگیری به عمل آورند. بر همین اساس، وجود این نگرانی ها سبب ظهور رفتارهای تکراری و مشکلات رفتاری در کودکان شده که نتیجه ای جز اختلال در عملکرد و پریشانی کودک در بر ندارد.

آیا کودک وسواس را از بزرگتر‌هایش یاد می‌گیرد؟

وسواس کودکان مبحث بسیار گسترده‌ای است. معمولاً اطرافیان این رفتار کودک را بیشتر ناشی از بدقلقی یا یکدندگی او می‌دانند، اما وسواس در واقع یک نوع سکسکه مغزی است. در مغز مدارهایی وجود دارد که وقتی می‌خواهیم کاری را شروع کنیم، فرمان پایان آن هم صادر می‌شود. اما در اختلال وسواسی این مدار خود به خود متوقف نمی‌شود.

این وظیفه به عهده هسته‌های قاعده‌ای مغز است ولی این هسته‌ها گاهی دچار تغییراتی می‌شوند که عملکرد فرد دچار اختلال را به هم می‌ریزد. بنابراین علت اختلال وسواسی در کودکان کاملاً زیست‌شناختی است. این اختلال در روان‌پزشکی (OCD) نامیده می‌شود و انواع گوناگونی دارد.

نشانه‌های این اختلال چیست؟

اولین و شایع‌‌ترین فکر وسواسی، ترس از آلودگی و کثیفی است. این تصور وجود دارد که بچه‌ها از مادر یا شخصی دیگری الگوبرداری می‌کنند ولی مطالعه‌ها نشان می‌دهد اگر کودک از نظر بیولوژیک مستعد نباشد، پس از جدا شدن از مادر دیگر این کار را انجام نخواهد داد. فکر وسواسی شایع‌ دیگر، ترس از اتفاق‌های وحشتناک مثل مرگ عزیزان و نوع دیگر آن، ترس از آسیب‌رساندن به خود و دیگران است.

بچه‌هایی که در کلاس درس مداد در دست نمی‌گیرند تا مبادا آسیبی به همکلاسی‌شان بزنند، چنین افکاری دارند. متداول‌ترین عمل وسواسی هم همان شکل رایج آن یعنی شستشو است که تکراری انجام می‌شود. از دیگر اعمال وسواسی می‌توان به جمع‌کردن اشیای بی‌مصرف اشاره کرد. البته این افراد همیشه یک شیء خاص را جمع‌ نمی‌کنند و عادت به احتکار هر وسیله‌ای دارند. جمع‌آوری کلکسیون یک پدیده طبیعی رشدی است؛ مثلاً کودکی ممکن است کلکسیون قوطی کبریت داشته باشد، اما در این موارد فرد به مرور علایق دیگری پیدا می‌کند که متناسب با سن است.

کودکانی که لباس را فقط یک بار می‌پوشند، یا عادت‌های خاصی هنگام لباس پوشیدن دارند. مثلاً حاضر نیستند لباس دکمه‌دار بپوشند یا از درز لباس مرتب ایراد می‌گیرند. نیز احتمالاً به وسواس مبتلا هستند. وجود عادت‌های خاص مانند راه رفتن طولانی‌مدت روی جدول کنار خیابان (در حالی که کودک می‌داند به مدرسه دیر خواهد رسید) یا چیدن وسایل با نظم افراطی از دیگر نشانه‌های اختلال‌ وسواسی عملی هستند. 

والدین چگونه باید با این بچه‌ها برخورد کنند

بیشتر اطرافیان، مثل پدر و مادر، فکر می‌کنند کودک لجباز است. و به مقابله با او برمی‌خیزند، غافل از اینکه این مشکلات ناشی از اختلالی بیولوژیک است و کودک کنترلی روی آن ندارد. اعتراض پدر و مادر باعث ایجاد تنش می‌شود که نتیجه‌ای هم نخواهد داشت. زیرا کودکان وسواسی گاه پرخاشگری غیرقابل‌کنترلی دارند. این پرخاشگری در بزرگسالان مبتلا به وسواس کمتر دیده می‌شود.

علائم OCD در کودک چیست

هر کودک مبتلابه این اختلال ممکن است علائم متفاوتی داشته باشد.

موارد زیر رایج‌ترین علائم در بین کودکان هستند

وسواس شدید نسبت به خاک یا میکروب

تردیدهای مکرر مانند قفل بودن یا نبودن در

غرق شدن در افکار مربوط به خشونت، صدمه زدن یا کشتن شخصی یا آسیب به خود

صرف مدت‌زمان طولانی برای لمس اشیا، شمارش و تفکر درباره اعداد و توالی‌ها

درگیری ذهنی درباره نظم، تقارن یا دقت بیش‌ازحد

تفکر مداوم درباره انجام اعمال جنسی توهین‌آمیز یا رفتارهای ممنوع

آشفتگی در مواجهه با افکار مغایر با اعتقادات مذهبی شخصی

نیاز شدید به دانستن یا به خاطر سپردن مواردی که ممکن است بسیار جزئی باشد

توجه زیاد به جزئیات

نگرانی بیش‌ازحد در مورد اتفاقات بدی که وجود ندارد

افکار، اصرارها یا رفتارهای پرخاشگرانه

راهکارهای درمانی وسواس فکری در کودکان

به طور کلی، درمان وسواس فکری در کودکان، فرآیندی طولانی مدت و زمان بری می باشد. به همین منظور و برای موفقیت و نتیجه گیری بهتر در فرآیند درمان، نیاز است. که والدین در تمام مدت حمایت و پشتیبانی خود را از کودک ابراز نمایند. از سوی دیگر، درک کردن موقعیت و پذیرش کودک، در کاهش اضطراب او تاثیر بسزایی برجای می گذارد.

برای جلوگیری از شدت یافتن نشانه های وسواس فکری در کودکان، مراجعه به روانشناس و انجام جلسات مشاوره بسیار تاثیر گذار و مؤثر می باشد. در این حالت، درمانگر با انجام مصاحبه بالینی، علاوه بر تشخیص مشکلات کودک، شروع مداخلات درمانی را در دستور کار قرار می دهد. از روش های درمان اختلال وسواس فکری، شیوه درمان شناختی رفتاری می باشد.

در این روش، درمانگر به کودک در جهت مواجه با ترس های خود و ترک رفتارها و کارهای وسواسی، کمک شایانی می نماید. ناگفته نماند که در خلال درمان شناختی رفتاری، سایر اعضای خانواده کودک نیز به منظور آشنایی با اختلال وسواس فکری در کودکان و فراگیری نحوه مدیریت و کنترل این اختلال، شرکت داده می شوند.

همچنین در این روش درمانی به کودک مهارت های کارآمد و کاربردی برای بهره بردن در تمام امور زندگی آموزش داده می شود. روش درمان شناختی رفتاری غالباً به دو قسمت شناخت درمانی و مواجه و پیشگیری از واکنش تقسیم می شود.

در روش پیشگیری از واکنش به منظور درمان اختلال وسواس فکری، درمانگر از فرد می خواهد. که به صورت مرتب با وسواس فکری خود مواجه گردد. در ادامه فرد ضمن اجتناب از رفتار وسواس گونه، باید درصدد مقابله و غلبه بر آن برآمده تا به تدریج میزان اضطرابش کاهش پیدا کند.

جهت درمان وسواس فکری به مرکز مشاوره آرامش روان مراجعه نمایید و یا بصورت مشاوره آنلاین ارتباط برقرار کنید.